Het syndroom van Sjögren
De volgende klachten komen onder andere voor:
Droge ogen. Deze klacht begint sluipend, vaak met het niet meer kunnen dragen van contactlenzen of vermoeide ogen, later is de voornaamste klacht zandkorrels in de ogen, het traanvocht is niet meer vloeibaar genoeg en het oppervlak van het oog is geïrriteerd en uitgedroogd omdat het niet meer door tranen beschermd wordt.
Droge mond. Komt zowel overdag als ’s nachts voor. De eerste vraag is: slaapt u met open mond? Dat verergert natuurlijk de klachten, en overdag is het vaak niet meer verder kunnen spreken omdat de tong aan het gehemelte plakt. Vervelend is het eten als ook dan geen extra speeksel meer wordt aangemaakt en men bij iedere hap een slokje water nodig heeft.
Droge vagina.
Ook het slijmvlies van de vagina kan te droog worden net als ogen en mond en dat versterkt het effect van de menopauze wat ook al droogte geeft.
Moeheid is vaak ook een kenmerk, de hele dag door of zo maar overvallend.
Het duurt soms vele jaren vooraleer de diagnose gesteld wordt omdat het in het begin vaak vage klachten geeft. Bij een droge mond denkt men eerst aan medicijnen of suikerziekte als oorzaak, zeker als mensen de klacht als dorst beschrijven in plaats van droge mond.
In het lab zien we enkele kenmerken: vaak is de bezinking verhoogd omdat bij de ziekte van Sjogren teveel immuunglobulines worden aangemaakt. Deze immuunglobulines zijn antistoffen die zonder reden worden aangemaakt, dus niet omdat er ergens een infectie is. Als er veel immuunglobulines in het bloed zijn, zullen de rode bloedcellen sneller naar beneden zakken in het bloed, ze bezinken sneller, vandaag de hogere (eigenlijk snellere) bezinking. De andere maat voor ontsteking, CRP, is wel normaal.
Welke antistoffen worden aangemaakt? Het zijn antistoffen tegen de kern van cellen, anti-nucleaire antistoffen genoemd. Nog specifieker zijn er de SS-A en SS-B antistoffen die zich weer aan specifieke delen van de celkern hechten. Wanneer een vrouw SS-A antistoffen aanmaakt en zwanger raakt dan kan ze deze antistoffen overdragen aan het kind en kan het kind de eerste maanden van zijn leven (zolang de moederlijke antsistoffen nog actief zijn en vooraleer het kind zijn eigen afweer aanmaakt) ook ziek zijn door deze antistoffen. Het kan dan een huiduitslag hebben of leverontsteking en in het ergste geval hartritmestoornissen.
De diagnose wordt gesteld op basis van de droogteklachten van ogen en mond. Als de testen voor droge ogen of mond ook afwijkend zijn, hoeft dan misschien geeneens aanvullend onderzoek omdat het duidelijk genoeg is, zeker als ook de SS-A of SS-B antistoffen meetbaar zijn in het bloed. Indien er twijfel bestaat dan wordt een lipbiopt gedaan: de kaakchirurg neemt een klein stukje van de binnenkant van de onderlip weg. Dit stukje wordt dan onder de miscroscoop beoordeeld. Als daar de kenmerkende ontsteking van de speekselklier zichtbaar is, dan is de diagnose definitief. Soms wordt er geen biopt gedaan omdat er een kans bestaat dat de patient er een dove lip aan overhoudt wanneer net in dat stukje van de onderlip ook een zenuwtje zat dat mee weggenomen werd.
De behandeling is symptomatisch, dat wil zeggen dat men alleen maar kan proberen de klachten te verlichten, met bijvoorbeeld kunsttranen of kunstspeeksel. Kunsttranen werken over het algemeen beter dan het kunstspeeksel. Voor de droge mond zijn kleine slokjes water meestal nog noodzakelijk of suikervrije snoepjes met citroensmaak (suikervrij voor wie nog het eigen gebit heeft, citroensmaak niet teveel bij eigen gebit omdat het het tandglazuur kan beschadigen). Speeksel beschermt de tanden, dus bij gebrek aan speeksel zullen goede controles bij de tandarts en mondhygieniste noodzakelijk zijn.
Er bestaan tabletten die de speekselklieren prikkelen om speeksel aan te maken, maar die tabletten zorgen er ook voor dat er onder andere meer zweet wordt aangemaakt en het hart sneller gaat slaan wat dan weer hartkloppingen kan geven. Omwille van de extra effecten worden deze tabletten niet vaak gebruikt.
Drs. C.M.A. de Gendt