Biobanken. Wat zijn dat eigenlijk? Er zijn drie soorten biobanken, maar voor alle biobanken geldt deze definitie:
“Een biobank is een verzameling van lichaamsmateriaal en soms gegevens van patiënten en/of gezonde vrijwilligers, die kunnen worden gebruikt voor biomedisch onderzoek. Dat lichaamsmateriaal kan van alles zijn: bloed, weefsel, urine, teennagels.”
Biobanken dienen om wetenschappelijk onderzoek mogelijk te maken, bijvoorbeeld onderzoek naar waarom medicijnen bij de ene persoon prima werken en bij de ander helemaal niet; onderzoek naar ziekten als kanker en suikerziekte; of onderzoek naar de invloed van je levensstijl op je gezondheid.
Soorten biobanken
1. Nader gebruik biobanken
Ook jij hebt vast weleens een buisje bloed laten afnemen. Om te onderzoeken of je ijzergehalte in orde is en of je lever het nog goed doet. In ziekenhuizen worden verzamelingen van zulke buisjes bloed en weefsel bewaard. Dat noemen we ‘biobanken voor nader gebruik’. Maar ook Sanquin, de bloedbank, is een ‘nader gebruik’biobank: het bloed dat niet voor donatie kan worden gebruikt, gaat naar medisch-wetenschappelijk onderzoek.
Als je niet wil dat je bloed of weefsel voor onderzoek wordt, kun je dit zeggen. Dat kan op elk moment: voor het afnemen, maar ook achteraf. Veel mensen blijken hier niet van op de hoogte te zijn. Daarom zijn ziekenhuizen in Nederland bezig hun voorlichting over het afnemen en opslaan van materialen te verbeteren.
> Meer weten over de regels? Lees verder op de pagina Regels en wetgeving
2. Populatiebiobanken
Biobanken kunnen ook bestaan uit bloed of weefsel van gezonde mensen dat speciaal is afgenomen voor wetenschappelijk onderzoek. Denk aan een groot, langlopend onderzoek als LifeLines, de Rotterdam Study of het Nederlands Tweelingen Register. Dat noemen we ‘populatie biobanken’, of ‘de novo’ biobanken: dat is Latijn voor ‘nieuw’, oftewel geen restmateriaal.
De deelnemers aan deze biobanken ondertekenen als ze besluiten mee te doen een formulier waarop ze aangeven dat hun materialen mogen worden gebruikt voor wetenschappelijke doeleinden. Dat is nogal breed, en dat is expres: in de loop van vele jaren kunnen wetenschappers daardoor gebruik blijven maken van deze materialen, ook voor onderzoek waar bij aanvang van deelname nog geen sprake van was.
> Lees meer over de regels voor populatiebiobanken
> Biobanken in Nederland
3. Klinische biobanken
Er zijn ook biobanken die bestaan uit extra materialen die zijn afgestaan door mensen die aan een bepaalde ziekte of aandoening lijden, bijvoorbeeld suikerziekte. Het idee hierachter is, dat onderzoekers door deze materialen te bestuderen een beter beeld kunnen krijgen van de ziekte. Zeker wanneer ze de materialen kunnen vergelijken met die van mensen die niet aan de ziekte lijden (dus materialen uit een populatie- of nader gebruik biobank).
Voor klinische biobanken geldt dat de deelnemers zich ervan bewust zijn dat hun materialen worden afgenomen en dat ze toestemming geven middels een zogenaamde ‘informed consent’.
> Lees meer over de regels voor klinische biobanken
Hoe ziet een biobank eruit en wie werken daar?
Een biobank bestaat vaak uit een verzameling vrieskasten met daarin dozen, vol met buisjes. In die buisjes zit bloed, weefsel (bijvoorbeeld spier, tumor, of nagels), serum, urine. Meestal gaat het om bloed en weefsel. Om de materialen langere tijd te kunnen bewaren, zijn vrieskasten nodig die tot -80 C kunnen koelen. Speciale stikstoftanks bijvoorbeeld. Daarnaast zijn computers onmisbaar: daarmee is vast te leggen wat er precies in de biobank staat, en waar. Dat kan heel handig zijn als je meer dan 10.000 buisjes hebt!
Meestal is het niet zo dat je kunt zeggen dat iemand ‘bij de biobank’ werkt. Vaak zijn het laboranten die, op verzoek van een arts of een onderzoeker, (betaalde) bewerkingen verrichten op materialen uit de biobank. Bij de Universitaire Medische Centra (UMC’s), waar een centrale biobank is ingericht, heb je wel mensen die zich bezig houden met het aannemen van monsters en de uitgifte van materialen. Soms worden zelfs robots ingezet voor het aannemen en uitgeven van monsters.
Bron: Biobanken